XI Zjazd Byłych Policjantów BSW KGP_Topola Królewska 23-25 maja 2025 r._Krótki rys historyczny rejonu Topoli Królewskiej i Łęczycy w kontekście wydarzeń z września 1939 roku.
Szanowne Koleżanki i Koledzy goszcząc po raz kolejny na naszym XI zjeździe Stowarzyszenia Byłych Policjantów BSW KGP, po raz kolejny odwiedziliśmy piękne i interesujące miejsca ziemi łęczyckiej. Mogliśmy namacalnie skonfrontować się z historią tych terenów, obejrzeć ciekawe obiekty architektury historycznej oraz spojrzeć na otaczającą nas przyrodę. Kolega Stanisław Horna podczas bardzo ciekawej gawędy opowiedział historię części tych obiektów oraz charakterystyczne cechy architektoniczne tych budowli. Na prośbę części kolegów postanowiłem podzielić się kilkoma ważnymi (przynajmniej z mojego punktu widzenia) faktami z historii II wojny światowej, dotyczącymi terenu naszego spotkania i wycieczki.
Dokładnie teren naszego spotkania stał się areną ważnego wydarzenia z historii dla Polski, tragicznego września 1939 roku. To na miejscu naszego pobytu i wycieczki rozegrała się 86 lat temu oceniana jako największa bitwa września 1939 roku – bitwa nad Bzurą. Bitwa niezwykle krwawa, ale ze wspaniałymi efektami w I fazie jej przebiegu dla oręża polskiego. To właśnie w tej fazie bitwy polski żołnierz prowadził natarcie, pokonał w boju wroga i prowadził pościg za cofającymi się i niekiedy uchodzącymi w strachu wojskami niemieckimi.
Odchodząca z terenu Wielkopolski Armia „Poznań” dowodzona przez gen. dyw. Tadeusza Kutrzebę, po ciężkich forsownych marszach tocząc gdzieniegdzie walki, chroniąc się w lasach przed niemieckim lotnictwem, dotarła rano 8 września w szerokim pasie na północny brzeg rzeki Bzury. Osiągając rejon na południe od Kłodawy i Kutna, gdzie wypoczywając przygotowywała się do natarcia na zajmujące sukcesywnie południowy brzeg Bzury oddziały niemieckiej 8 Armii. Po niezbędnych przegrupowaniach w nocy 8 na 9 września 1939 roku oddziały polskie maskując się zajęły podstawę do natarcia przez Bzurę.
W Topoli Królewskiej i okolicznych wsiach zajęły stanowiska wyjściowe oddziały 25 Wielkopolskiej Dywizji Piechoty pod dowództwem gen. bryg. Franciszka Altera, wzmocnione 69 pułkiem piechoty z 17 Wielkopolskiej Dywizji Piechoty oraz częścią armijnego 7 pułku artylerii ciężkiej. 25 Dywizję Piechoty (DP) od zachodu osłaniała walcząca na skrzydle armii Grupa Operacyjna Kawalerii gen. bryg. Stanisława Grzmot-Skotnickiego tocząc walki z wojskami niemieckimi o Uniejów, pod Wartkowicami i Przęczewem. Na wschód od 25 DP prowadziła natarcie 17 DP atakując przez Bzurę w kierunku Góry Świętej Małgorzaty, Modlnej i Celestynowa.
Natarcie 25 DP jak i sąsiednich jednostek miało się rozpocząć 9 września o godz.17.00. Jednak część oddziałów rozpoczęła je wcześniej. Na rozkaz gen. Altera 69 pułk piechoty o godz. 10.00 ze stanowisk wyjściowych w Topoli Królewskiej i Chrząstówku wykonał rozpoznawcze natarcie na Łęczycę siłami swojego II batalionu. Czołowe kompanie zaległy na otwartym i płaskim terenie w pradolinie Bzury i ponosiły od ostrzału niemieckiej broni maszynowej i artylerii duże straty. Dwukrotnie dochodziły do grobli i dwukrotnie były od niej odepchnięte. Jedynie 5 kompania strzelecka sforsowała Bzurę i zdobyła Kwiatówek i Tum. W rejonie Tumu rozbiła niemieckie tabory jadące szosą Łęczyca-Piątek. Niezbyt dobry przepływ informacji spowodował, że o zmianie terminu początku natarcia nie został poinformowany w większości I batalion, o godz.15.00 część I batalionu 56 pułku piechoty (pp) ze wsi Upale, Gawronki, Kozuby przeprawiło się przez Bzurę i zajęło z zaskoczenia część Tumu, gdzie dołączyła do 5 kompanii 69 pp. O godz.16.30 silny niemiecki kontratak wyparł do wschodniej części Tumu 5/69 pp i 1 kompanię strzelecką 56 pp, większość miejscowości znalazła się w rękach niemieckich. O planowanej godzinie natarcia o 17.00 większość 56 pp uderzyła na wsie Kwiatówek, Tum Poduchowny, zdobywając je. Dalsze natarcie 56 pp zmierzało w kierunku częściowo opanowanego Tumu, lecz ze względu na płaski i nieosłonięty teren na podejściach do Tumu zaległo pod silnym ostrzałem niemieckich karabinów maszynowych. Z Tumu i Łęczycy. Wsparcia udzielił II dywizjon armat 25 pułku artylerii lekkiej, ostrzelał on niemieckie karabiny maszynowe w Tumie, w tym umieszczone w ogrodzeniu kamiennym i murach Archikolegiaty Tumskiej oraz w Łęczycy. Jednocześnie część 56 pp atakowała w kierunku bronionej przez wojska niemieckie Łęczycy. Strona niemiecka wyprowadziła silny kontratak na zaległe oddziały 56 pp odrzucając je z Kwiatkówka i Tumu Poduchownego. O godz.20.00 wprowadzony do natarcia odwodowy batalion 56 pp wyparł oddział niemiecki z Kwiatkówka, a jedna z jego kompanii myląc kierunek wdarła się od strony północno wschodniej do Łęczycy atakując centrum miasta.
W Topoli Królewskiej i Chrząstówku zajął stanowiska częścią sił 69 pułk piechoty, który usiłował o godz.17.00 podjąć natarcie w kierunku Łęczycy, ale silnie ostrzeliwany przez niemiecką artylerię kierowaną przez niemieckich obserwatorów z najwyższych obiektów w Łęczycy i wieży Archikolegiaty w Tumie, nie był w stanie sforsować pod silnym ostrzałem Bzury. O godz. 20.00 północny skraj miasta ostrzelał cały 25 pułk artylerii lekkiej (36 dział), 25 dywizjon artylerii ciężkiej (6 dział) i III dywizjon 17 pułku artylerii lekkiej (12 haubic) oraz II dywizjon 7 pułku artylerii ciężkiej (12 ciężkich haubic). Nawała artyleryjska z 66 dział pozwoliła sforsować Bzurę przez 69 pp i o godz.20.30 wedrzeć się szturmem do Łęczycy (wówczas prawdopodobnie zniszczono więżę kolegiacką w Tumie). Do Łęczycy od strony północno – zachodniej przedostał się po pozostałościach mostu kolejowego wzmocniony batalion 60 pułku piechoty, który stanowił odwód natarcia. Około godz.23 69 pp, II batalion i 9 kompania 60 pp oraz 5 kompania 56 pp zdobyły rynek w Łęczycy i centrum miasta. W tym czasie w Topoli Królewskiej były grupowane oddziały odwodowe dywizji (część 60 pp i 29 pułk Strzelców Kaniowskich) i koncentrowała się artyleria. 56 pp zbierał się w Tumie, a o świcie 10 września odbił z rąk niemieckich Tum Poduchowny. 10 września o godz.10.00 dopiero wyruszył w pościg za wycofującym się wrogiem z Tumu i okolic 56 pp. O godz. 8.00 10 września z rejonu Topoli Królewskiej za nieprzyjacielem rozpoczął pościg 29 pułk Strzelców Kaniowskich. 69 pp odszedł rano do swojej macierzystej 17 DP. Obronę w Łęczycy organizował 60 pp. Pułki pościgowe posiadały wsparcie maszerujących z nimi dywizjonów 25 pal. Pościg był prowadzony w kierunku Ozorkowa. Natomiast w Topoli Królewskiej 10 i 11 września zajmowała stanowiska artyleria ciężka 25 Dywizji Piechoty w postaci 25 dac i II dywizjonu 7 pac.
W godzinach popołudniowych 10 września prowadzące pościg za nieprzyjacielem pułki 29 i 56 zostały zatrzymane na linii obrony wroga i zostały zmuszone toczyć następne walki przełamujące w rejonie Leśmierza i Mętlewa. Walki obu pułków wspierała artyleria ciężka w Topoli Królewskiej. 11 września rano artyleria ciężka przeszła w ślad za przesuwającym się frontem do Tumu Poduchownego, również z Łęczycy odeszła większość 60 pp. 11 września w rejonie Łęczycy operował 25 batalion saperów naprawiając zniszczenia, głównie udrażniając drogi, ulice i tory kolejowe. Częścią sił budowano rowy przeciwczołgowe i zakładano od strony zachodniej pola minowe. 11 września obronę w mieście zajął Oddział Wydzielony złożony z batalionu 60 pp i batalionu 56 pp oraz dwóch baterii artylerii lekkiej.
Po osiągnięciu rejonu Ozorkowa przez 25 DP, w związku ze zmianą koncepcji natarcia w nocy 12/13 września natarcie w kierunku południowym przerwano i wycofano zgrupowanie uderzeniowe Armii „Poznań” za Bzurę, czasowo pozostawiając przyczółki na jej południowym brzegu. Łęczycę i Topolę Królewską opuściły wojska 25 DP, zluzowane rano 13 września przez oddziały Grupy Operacyjnej gen. Grzmota-Skotnickiego. Obronę w Łęczycy zajął w południe 13 września kombinowany oddział Straży Granicznej kpt. Koteckiego (siedem plutonów wzmocnienia SG) i kompania strzelecka 6 batalionu karabinów maszynowych. Topolę Królewską wraz z groblą obsadził 14 pułk ułanów Jazłowieckich. Tego dnia Łęczyca, Tum, Topola Królewska i Chrząstówek były bombardowane przez niemieckie lotnictwo. Obrona przeciwlotnicza 14 pułku ułanów w Topoli Królewskiej zestrzeliła samolot niemiecki. Niemiecka artyleria ciężka ostrzeliwała głównie Topolę Królewską i groblę na rzece. Do wsparcia obrony przyjechał również polski pociąg pancerny nr 14 „Paderewski”. 14 września około południa Łęczycę zaatakowały oddziały niemieckiej 221 Dywizji Piechoty. Obronę oddziału kpt. Koteckiego wspierały dwie baterie 11 dywizjonu artylerii konnej ze stanowisk ogniowych w Topoli Królewskiej i pociąg pancerny „Paderewski”. Po zmroku wobec przewagi niemieckiej i otrzymania nowych zadań Łęczycę opuściły polskie oddziały. Na linii Bzury po jej północnej stronie na odcinku Błonie-Topola Królewska-Ględzianówek obronę zajmowały 14 pułk ułanów i 7 batalion strzelców. Nocą 14/15 września Topola Królewska była ostrzeliwana przez artylerię niemiecką. Tej nocy również ze stanowisk odeszły na rozkaz dowódcy armii jednostki grupy gen. Grzmota-Skotnickiego. Podolska Brygada Kawalerii nad dolną Bzurę, a pozostałość grupy na odcinek obronny Kutno-Ktery.
Szanowne Koleżanki i Koledzy jeżeli zechcecie dogłębnie zapoznać się z historią walk w tym rejonie i nieco dalej, na stronach Wikipedii wystarczy wpisać nazwę jak wyżej podałem pułku, dywizjonu, batalionu, czy pociągu pancernego, tam znajdziecie szczegółowy opis walk w kampanii wrześniowej poszczególnych oddziałów mojego autorstwa.
Pozdrawiam
Grzegorz Gera